Per 1 januari neemt artistiek leider Ola Mafaalani en haar artistieke team na acht jaar afscheid van het Noord Nederlands Toneel. De makers van theaterhit Borgen, vorig jaar te zien in Zwolle, staan nog één keer in Theater de Spiegel op donderdag 27 oktober.
De laatste voorstelling die zij spelen, hebben ze als collectief gemaakt: iedereen mocht meebeslissen over onderwerp, tekst, personages, beweging en decor. Het werd een absurde comedy over onze omgang met de vluchtelingencrisis: All Inclusive. Acteurs Ko van den Bosch, Malou Gorter, Jochem Stavenuiter en muzikant Eva Tebbe vertellen hoe ze dat onderwerp hebben vertaald naar theater en hoe het was om voor één keer als collectief te werken.
Waarom hebben jullie voor dit onderwerp gekozen?
Malou: We hebben het onderwerp vaker aangestipt in onze eerdere voorstellingen, waarbij we hebben laten zien hoe de situatie nu is en wat de problemen zijn. Maar al vrij snel dachten we: we moeten iets verzinnen waarmee we voorbijgaan aan ‘zeggen hoe het zit’ tegen een zaal vol geëngageerd publiek dat het met ons eens is. Toen zijn we gaan onderzoeken wat de positieve kanten zijn aan immigratie en kwamen we erachter dat dat er heel veel zijn. We gaan nu echt oplossingen bieden.
Ko: Wat ik zo frappant vind, is dat de vluchtelingencrisis de Europese gemeenschap bijna opblaast. We handelen niet naar wat wij zeggen dat de grote waarden van het Westen zijn. Ik vind het interessant om het te hebben over de gemeenschap die wij denken te zijn.
Jochem: Ik ben volledig in de onderwerpskeuze meegegaan, hoewel ik het ook ingewikkeld vind. Zeker als je dat zo direct gaat behandelen. Hoe ga je het over dit complexe onderwerp hebben op een theatrale, mooie en genuanceerde manier? Maar ik geloof wel dat we die nu aan het vinden zijn.
Waarom willen jullie dit onderwerp in het theater verbeelden?
Eva: Er zijn mensen die zeggen dat je als theatermaker andere, niet bestaande werelden moet laten zien en dat je de wereldproblematiek daar niet bij hoeft te betrekken. Maar ik denk dat je evengoed theater kunt maken waarbij je iets meeneemt van wat er aan de hand is in de wereld. Ik denk dat het goed is dat je de kans grijpt om aandacht te vestigen op iets dat speelt als je een podium hebt.
Malou: De kracht van theater, dat wat theater kan toevoegen aan een samenleving, is dat je de samenleving kan laten voelen wat er aan de hand is.
Eva: Je hebt de kans om mensen met schoonheid te raken. Veel informatie in de media spreekt het analytische gedeelte van je hoofd aan. Theater kan net een stapje verder gaan, door bijvoorbeeld ook nog te ontroeren met muziek, in samenwerking met de andere disciplines.
Jochem: Ik denk dat theater vooral dramatiek aan dingen kan geven én dat het je er tegelijkertijd om kan laten lachen. Met dit onderwerp is het heel spannend en heel mooi om daar verschillende kanten van te laten zien.
Malou: Wat wij er ook aan kunnen toevoegen is dat de mensen echt voelen hoe heftig het is om als een vreemde in een land te komen, hoe complex het vluchtelingenprobleem is, maar hopelijk dus ook dat er wél hoop is, in plaats van wat altijd over vluchtelingen wordt gezegd. Iedereen is het erover eens dat het een onoplosbaar en heel moeilijk probleem is. En het is inderdaad niet makkelijk, maar het is wel te doen.
`Je bent op vakantie of je bent op de vlucht, maar je bent niet een
vakantie en je bent ook geen vluchteling.´ Malou Gorter
Wat willen jullie het publiek bieden met deze voorstelling?
Ko: Mogelijkheden om anders te denken over vluchtelingen en daarmee anders te denken over wat Europa moet zijn of wat een land zou kunnen zijn. En dat anders denken zit eigenlijk in het minder vasthouden aan zogenaamde zekerheden.
Jochem: Als je een probleem bespreekt, zeker zo’n maatschappelijk probleem als dit, kom je er niet mee weg om alleen je eigen stem te laten horen. Dan moet je alle verschillende stemmen laten horen.
Malou: Wat deze voorstelling hopelijk gaat onderscheiden, is dat de mensen naar buiten lopen en niet denken dat het allemaal slecht is, maar dat ze denken dat er wél hoop is. Dat zou ik het liefst willen.
Ko: Het gaat in All Inclusive ook om het denken over De Ander in het algemeen. Als mensen dat zouden inzien, dan ben ik blij.
Malou: Vluchtelingen krijgen de identiteit ‘vluchteling’, maar dat is geen identiteit, dat is een staat van zijn. Je bent op vakantie of je bent op de vlucht, maar je bent niet een vakantie en je bent ook geen vluchteling. Je bent gewoon een mens, je bent wie je bent.
Hoe hebben jullie dat verbeeld in All Inclusive?
Jochem: In het begin heb ik me vooral beziggehouden met vinden van beelden voor de vluchtelingen, maar langzaam ontstond het idee dat het veel meer gaat over de westerse samenleving en over hoe wij tegen dit onderwerp aankijken.
Eva: Het is een moeilijk proces, omdat je niet moralistisch wilt zijn.
Ko: Aan de ene kant gaat het om het laten zien en het begrijpen van angst. En aan de andere kant laten we daar ook het absurde van zien. De eerste akte is een soort van façade, iedereen schreeuwt mee. In de tweede akte ga je dieper in op de beweegredenen van iedereen: de twijfel of angst die achter dat geschreeuw zit. En dan is het draaipunt een nummer wat Eef van Breen geschreven heeft, If I were you, waarin mensen als het ware uit hun eigen huid kruipen terwijl iemand anders erin kruipt. Dat stelt je in staat om naar jezelf te kijken.
Eva: Veel dingen die niet letterlijk worden gezegd in tekst, krijg je mee via muziek. In All Inclusive gaat dat steeds heel verschillend aangepakt worden. De muziek is heel ingenieus dramaturgisch verweven met tekst, beeld en handeling.
Jochem: Ik vind het heel mooi dat het onderwerp zo poëtisch wordt gerepresenteerd terwijl het publiek donders goed weet waar we het over hebben. Het is echt een kritiek op de wereld, op een mooie manier.
Kun je iets vertellen over de personages in de voorstelling?
Jochem: Ik speel zelf een rechtse lul zou je kunnen zeggen. Een heel bange man die navigeert vanuit zijn onderbuik, niet wetende wat hij met de situatie aan moet. Ik denk dat dat ook heel erg speelt in de maatschappij, dat mensen bang zijn.
Malou: Die angst om alles te verliezen, dat is een eigenschap van de mens en dat is dus ook iets waar wij over moeten nadenken en op moeten reflecteren.
Ko: De personages zijn niet rond, het gedachtegoed van al die mensen is vrij gelijksoortig. Dus het is één wolk gedachtegoed die door verschillende mensen in verschillende nuances wordt uitgesproken.
Malou: Ik wilde heel graag de stem van het kind in de voorstelling voegen. Dus we hadden vrij snel het idee dat ik zwanger ben en op het eind een nieuwe wereldburger baar: een kind dat in een nieuwe wereld komt waar het wel goed is, een soort utopie. Het is letterlijk een vrouw in verwachting die ook heel erg hoopt dat het anders gaat.
‘We wilden zien of we de verschillende talenten van iedereen in een
soort veelkleurig palet konden aanbieden.’ Ko van den Bosch
Waarom hebben jullie besloten om als collectief te werken?
Ko: De vorige voorstellingen zijn altijd onder leiding van een regisseur geweest. Terwijl het bijzondere van het artistieke team is dat het allemaal multi-talenten of medemakers zijn. Iedereen heeft wel een maakdrift. We wilden graag samenwerken en zien of we de verschillende talenten van iedereen in een soort veelkleurig palet konden aanbieden.
Jochem: We zijn totaal verschillende mensen, met allerlei kwaliteiten. Wat het echt NNT maakt is de mentaliteit en de manier van maken. Er is niemand van buiten, we hoeven ons alleen maar tot elkaar te verhouden.
Eva: Net zoals in Borgen zijn de musici ook echt onderdeel van de cast. Wij zijn niet een bandje dat meespeelt. Eef van Breen is medemaker. Hij bepaalt mede de dramaturgie, heeft daar ook een stem in.
Jochem: De voorstelling begint ons nu langzaam te vertellen wat we moeten doen. En dat is het gekke aan het maken van een voorstelling op deze manier: je maakt eigenlijk een soort cocktail met heel veel verschillende smaken en op een gegeven moment gaat dat ding vanzelf vragen. Dat vind ik heel leuk.
Is het maakproces anders uitgevallen dan jullie hadden verwacht?
Ko: Nou, ik vind het vrij uitputtend. Een collectief moet groeien en tot nu toe hebben we nog nooit op deze manier gewerkt. Dan moet die samenwerking zich zetten. Het heeft ook te maken met temperamenten en met langs elkaar heen praten. Dat is een leerproces en dat neemt veel energie.
Jochem: Het zijn mensen die elkaar goed kennen en zeer gewaagd aan elkaar zijn. En dat maakt het zo spannend. De vragen en de discussies zijn groter, want iedereen is met de voorstelling bezig op een makersniveau.
Ko: Het kost heel veel tijd, maar op het moment dat er dan iets gebeurt, gebeurt er ook heel veel.
Jochem: Twee weken geleden hebben we ineens in één dag de derde akte gemaakt. En die blijkt dan nog niet helemaal te kloppen, maar we maken hem wel in een dag. We gaan met deze betrekkelijk kleine groep een hele drukke tour maken waar ik heel veel zin in heb. En ja, dat vind ik wel een waardig afscheid.
Heeft het maken van All Inclusive jullie zelf nieuwe inzichten gebracht?
Malou: Wat voor mij echt heel erg veranderd is, is dat ik zie dat die hele negatieve stroop die eroverheen hangt niet nodig is. Het is heel jammer dat dat gebeurt.
Jochem: Ik vond het wel een eye opener dat er echt oplossingen zijn. Ik wist niet dat de positieve effecten van migratie zo duidelijk onderzocht en ook aantoonbaar zijn. Ook kan ik de angst beter invoelen.
Ko: Ik begrijp wel dat mensen bang zijn wanneer er een enorme hoeveelheid mensen die anders zijn hun gemeenschap binnenkomt. Er zit natuurlijk een grens aan je behoefte aan verandering of je capaciteit om met veranderingen mee te gaan. Degenen die protesteren zijn niet per definitie een soort asocialen, of Tokkies, of dom. Het is heel goed te begrijpen waar ze bang voor zijn, en tegelijkertijd heeft het iets absurds.
De voorstelling All Inclusive van het Noord Nederlands Toneel is donderdag 27 oktober te zien in Theater de Spiegel in Zwolle. Kaarten via Zwolse Theaters.
